Chắc hẳn rất nhiều người trong chúng ta từng thắc mắc rằng: “Vì sao cao tốc không có đèn đường?’”. Trong khi đường nội đô hay quốc lộ được lắp đèn chiếu sáng dày đặc, thì bước lên cao tốc, chúng ta lại chỉ thấy ánh phản quang và ánh đèn xe lấp loáng trong màn đêm. Vậy thực tế, vì sao đường cao tốc không lắp đèn? Quy định này có ảnh hưởng gì đến an toàn hay không? Trong bài viết dưới đây, DMT Light sẽ giúp bạn giải đáp một cách rõ ràng và dễ hiểu nhất.
1. Giải thích lý do vì sao cao tốc không lắp đèn đường
Việc cao tốc không lắp đặt hệ thống chiếu sáng liên tục không phải là một sự thiếu sót, mà là một quy tắc thiết kế có chủ đích, được áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới, bao gồm cả Việt Nam.
Quyết định này được đưa ra sau khi cân nhắc kỹ lưỡng giữa các yếu tố kỹ thuật, an toàn giao thông, và tính toán kinh tế đặc thù của loại hình đường chuyên dụng này. Mục tiêu cốt lõi của cao tốc là đảm bảo tốc độ di chuyển cao nhất trong điều kiện an toàn tối đa.
Sự khác biệt lớn nhất giữa cao tốc và đường đô thị là mục đích sử dụng. Đường cao tốc là tuyến đường khép kín, không có giao cắt cùng mức, không có người đi bộ hay xe đạp. Chính vì vậy, các giải pháp chiếu sáng truyền thống không chỉ trở nên dư thừa mà đôi khi còn gây phản tác dụng. Thay vào đó, chúng ta có một hệ thống an toàn khác hoạt động cực kỳ hiệu quả vào ban đêm.
Hãy cùng xem những lý do vì sao mà cao tốc lại không có đèn đường:
1.1 Thiết kế cao tốc ưu tiên tốc độ, không phù hợp lắp đèn
Đèn đường có thể gây chói, ảnh hưởng tầm nhìn khi chạy tốc độ cao:
Khác với đường nội đô, đường cao tốc được thiết kế để xe chạy ở vận tốc cao, từ 80-120 km/h. Khi chạy nhanh như vậy, tài xế cần một tầm nhìn xa, ổn định, không bị thay đổi ánh sáng liên tục.
Nguy hiểm hơn, ánh sáng từ đèn đường có thể gây chói lóa (glare) tạm thời, làm mắt mất đi độ nhạy sáng, khiến tài xế không kịp quan sát các vật thể tối hoặc biển báo phản quang trong khoảnh khắc quan trọng. Do đó, việc loại bỏ đèn đường truyền thống là cách để giữ tầm nhìn ổn định và tập trung tối đa cho người lái xe.
Cao tốc có tiêu chuẩn chiếu sáng và phản quang riêng.
Thay vì dựa vào nguồn sáng cố định, cao tốc được trang bị một hệ thống an toàn thụ động (passive safety system) tối ưu hóa khả năng phản chiếu ánh sáng từ đèn xe của chính phương tiện. Sơn kẻ đường, cọc tiêu, dải phân cách, biển báo… đều được phủ lớp phản quang, chỉ cần ánh sáng từ đèn xe ô tô là có thể nhìn rõ.
Cách thiết kế này giúp tài xế định hướng làn đường, nhận biết khúc cua và biển báo một cách rõ ràng mà không cần hệ thống đèn chiếu sáng liên tục, vẫn đảm bảo an toàn nhưng phù hợp hơn với đặc thù chạy tốc độ cao.
1.2 Chi phí đầu tư và vận hành rất lớn
Mỗi km đèn cần hàng trăm cột, tiêu tốn năng lượng và chi phí bảo dưỡng:
Lắp đèn cho cao tốc không đơn giản như gắn vài chục cột đèn như trong nội đô. Trung bình mỗi km cao tốc cần hàng trăm cột đèn, kéo theo hệ thống dây điện, tủ điều khiển, móng cột và cả chi phí bảo trì định kỳ. Nếu nhân lên cho những tuyến cao tốc dài hàng trăm km, mức đầu tư ban đầu đã cực lớn, chưa kể tiền điện vận hành mỗi tháng và chi phí thay bóng, sửa chữa hằng năm.
Phân tích so sánh: quốc lộ – nội đô – cao tốc:
| Tiêu chí | Đường nội đô | Quốc lộ | Cao tốc |
| Mật độ giao cắt | Rất nhiều | Nhiều | Rất ít |
| Nhóm phương tiện | Xe máy – ô tô – người đi bộ | Xe máy – ô tô hỗn hợp | Chỉ ô tô |
| Độ dài tuyến | Ngắn, dễ lắp đặt | Trung bình – dài | Rất dài, chi phí nhân lên gấp nhiều lần |
| Nhu cầu lắp đèn | Rất cao (đảm bảo an toàn trong đô thị) | Cao (nhiều xe máy, xe tải, khúc cua) | Không bắt buộc toàn tuyến, chỉ lắp tại nút giao hoặc trạm thu phí |
| Chi phí lắp đặt | Thấp – vừa | Vừa – cao | Rất cao nếu lắp toàn tuyến |
| Chi phí vận hành | Dễ duy trì, dễ sửa chữa | Mức trung bình | Rất lớn, bảo trì khó khăn vì xa khu dân cư |
| Giải pháp phù hợp | Lắp đèn liên tục | Lắp đèn theo đoạn quan trọng | Phản quang + đèn xe ô tô, chỉ lắp tại các điểm cần thiết |
1.3 Quy định thiết kế của Bộ GTVT không bắt buộc lắp đèn
Việc cao tốc không có đèn đường không phải là thiếu sót mà là sự tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia. Các tiêu chuẩn thiết kế cầu đường của Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) Việt Nam đều được xây dựng dựa trên kinh nghiệm quốc tế và phù hợp với tính chất của đường cao tốc.
Theo quy định thiết kế, đường cao tốc không cần thiết phải có hệ thống chiếu sáng liên tục trên toàn tuyến. Thay vào đó, tiêu chuẩn quy định chỉ cần lắp đặt hệ thống chiếu sáng tại những khu vực có sự thay đổi tốc độ, chuyển làn hoặc giao cắt phức tạp.
Chiếu sáng chỉ là yêu cầu bắt buộc tại các nút giao liên thông (interchange), các vùng chuyển làn ra/vào cao tốc, và trạm thu phí. Ở những điểm này, tài xế cần giảm tốc độ đột ngột và quan sát nhiều thông tin hơn (biển báo, cabin thu phí), do đó đèn đường là cần thiết để đảm bảo an toàn.
2. Khi nào cao tốc có lắp đèn đường?
Mặc dù quy tắc chung là cao tốc không có đèn đường liên tục, điều này không có nghĩa là mọi tuyến cao tốc đều tối đen hoàn toàn. Thực tế, đèn đường vẫn xuất hiện tại các vị trí đặc biệt, nơi mà yêu cầu an toàn giao thông vượt lên trên yêu cầu về tốc độ di chuyển đơn thuần.
Các kỹ sư thiết kế vẫn tính toán để bổ sung hệ thống chiếu sáng cục bộ tại những điểm mà tài xế cần giảm tốc độ đột ngột, chuyển làn phức tạp, hoặc cần tăng cường khả năng quan sát các chướng ngại vật và cấu trúc công trình. Những khu vực này đòi hỏi mức độ cảnh báo và tập trung cao hơn, và đèn đường là giải pháp tối ưu.
2.1 Đoạn qua khu dân cư, nút giao, trạm thu phí
Các khu vực sau đây thường là nơi bắt buộc phải có đèn chiếu sáng trên cao tốc:
- Nút giao liên thông (Interchange): Đây là nơi xe ra/vào cao tốc, có nhiều làn đường cắt nhau và tài xế phải xử lý thông tin nhanh. Đèn đường giúp chiếu sáng các biển báo, lối rẽ, và giảm nguy cơ tai nạn khi các phương tiện chuyển đổi tốc độ và hướng đi.
- Trạm thu phí và trạm dừng nghỉ: Tại đây, tốc độ xe giảm về mức rất thấp hoặc dừng hẳn. Đèn giúp tài xế quan sát rõ cabin thu phí, barie, và các phương tiện khác đang chờ đợi.
- Đoạn qua khu dân cư hoặc công trình nhạy cảm: Đèn có thể được lắp đặt cục bộ để hạn chế ảnh hưởng của tiếng ồn và ánh sáng đèn xe đối với cộng đồng dân cư xung quanh, hoặc để đảm bảo an toàn nếu có nguy cơ xâm nhập từ bên ngoài.
Ví dụ: Trên một số đoạn của cao tốc TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây, khu vực gần các nút giao lớn hoặc các điểm giao cắt với đường vành đai thường được trang bị hệ thống đèn chiếu sáng.
2.2 Dự án mới có xu hướng áp dụng đèn năng lượng mặt trời
Dù chỉ thắp đèn ở một vài vị trí bắt buộc như nút giao, trạm thu phí hay đoạn gần khu dân cư, tuy nhiên việc kéo điện lưới và vận hành hệ thống chiếu sáng truyền thống trên cao tốc vẫn rất tốn kém và khó bảo trì. Đối với các tuyến cao tốc dài và nằm xa nguồn điện lưới, chi phí này trở thành gánh nặng lớn trong ngân sách vận hành đường bộ hàng năm.
Để giải quyết bài toán kinh tế và môi trường, các dự án cao tốc mới đang hướng tới giải pháp chiếu sáng bền vững từ đèn đường năng lượng mặt trời cho các khu vực bắt buộc phải có đèn như trạm thu phí hoặc trạm dừng nghỉ.
Giải pháp này giúp tiết kiệm điện lưới quốc gia, giảm chi phí vận hành, đơn giản hóa công tác lắp đặt (không cần kéo cáp điện lưới phức tạp) và rất thân thiện với môi trường, mở ra hướng đi mới cho việc chiếu sáng cục bộ trên các tuyến cao tốc hiện đại.
3. Ưu và nhược điểm của việc không có đèn trên cao tốc
Quyết định thiết kế cao tốc không có đèn đường là một sự đánh đổi dựa trên phân tích lợi ích và rủi ro. Mục tiêu của việc này là tối đa hóa hiệu quả kinh tế và đảm bảo an toàn kỹ thuật cho loại hình giao thông tốc độ cao, nhưng đồng thời cũng tạo ra một số thách thức nhất định cho người lái xe.
Việc không có hệ thống chiếu sáng liên tục mang lại nhiều lợi ích rõ ràng về kinh tế và môi trường, đồng thời hỗ trợ tốt hơn cho tầm nhìn ổn định của tài xế khi di chuyển nhanh. Tuy nhiên, tài xế cũng cần nhận thức được các hạn chế để có sự chuẩn bị tốt nhất khi lái xe vào ban đêm trên đường cao tốc.
3.1 Ưu điểm
Giảm chói và ô nhiễm ánh sáng: Giúp mắt tài xế không bị mỏi, không bị lóa bởi ánh sáng liên tục, từ đó giữ sự tập trung cao độ khi chạy tốc độ cao.
Tối ưu chi phí và năng lượng: Tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng chi phí xây dựng, điện năng tiêu thụ và bảo dưỡng hàng năm.
Thân thiện với môi trường: Giảm đáng kể lượng khí thải carbon từ việc sản xuất điện và ô nhiễm ánh sáng đối với hệ sinh thái xung quanh.
3.2 Hạn chế
Dễ gây lo lắng cho tài xế không quen đường: Với những người lần đầu hoặc ít đi cao tốc, cảm giác đường tối om có thể gây căng thẳng, lo sợ, đặc biệt khi gặp điều kiện thời tiết xấu.
Khó quan sát vật cản khi đèn xe yếu: Nếu xe của bạn có đèn pha cũ, ánh sáng kém, hoặc gặp thời tiết bất lợi (sương mù, mưa lớn), việc quan sát các vật cản nhỏ trên đường sẽ khó khăn hơn, đòi hỏi tài xế phải giảm tốc độ và tăng cường quan sát.
Tóm lại, việc cao tốc không có đèn đường là một quyết định kỹ thuật và kinh tế hợp lý, được tính toán dựa trên tiêu chuẩn thiết kế quốc tế và trong nước. Mục tiêu của nó là tối ưu hóa an toàn khi di chuyển ở tốc độ cao bằng cách loại bỏ nguy cơ chói lóa và tập trung vào tầm nhìn ổn định. Việc không lắp đèn liên tục đã giúp:
- Đảm bảo an toàn kỹ thuật (giảm chói lóa, tăng tập trung).
- Tối ưu hóa chi phí (tiết kiệm điện năng và chi phí bảo dưỡng khổng lồ).
- Tận dụng hiệu quả hệ thống phản quang và ánh sáng từ đèn pha xe hiện đại.
DMT Light hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về những bí mật an toàn đằng sau thiết kế đường cao tốc và tự tin hơn khi cầm lái vào ban đêm!
